Historia Sułowa
Okres przed powstaniem państwa Polan
Wykopaliska archeologiczne w Niezgodzie Sułowie Miłosławiach stanowią dowód na Polskość ziemi sułowskiej. Charakterystyczne wykopaliska w Sułowie i okolicy dowodzą ze tędy wiódł trakt komunikacyjny z Wrocławia przez Trzebnicę Sułów do Wielkopolski i dalej na północ. W Miłosławiach znaleziono słowiańskie groby rzędowe, jak również kości zwierząt i przedmioty z żelaza określone na I w.
O wspólnotach osadniczych świadczą wały obronne wzdłuż Baryczy m.in w Praczach, Sułowie, Niezgodzie. Wały istniejące wzdłuż Baryczy wskazują również na założenie systemu obronnego już w okresie wczesnohistorycznym (V w.n.e). Na podstawie wykopalisk skorup surowego naczynia, odprysków kamienia. pewien niemiecki historyk osadnictwo na ziemi sułowskiej umieszcza już w epoce kamienia. Kultura zamieszkująca obszary nad Baryczą zajmowała się początkowo myślistwem, zbieractwem oraz rybołówstwem. Następnie rozwija się rolnictwo i hodowla, które w epoce brązu stanowią podstawowe źródło utrzymania. Ciągłość osadnicza na ziemi nadbaryckiej trwała przez wszystkie epoki V w. w którym wyodrębniły się plemiona polskie. O wspólnotach osadniczych świadczą słowiańskie wały obronne wzdłuż Baryczy, od V w. p.n. c. do V w. n.e. terem te zamieszkiwały plemiona germańskie (Wandale). Polem nastąpiło osadnictwo słowiańskie, a w XIII w. rozpoczęła się kolonizacja niemiecka tych terenów. Jak podają źródła na 1300 lat p.n.e. wykształciła się na tych ziemiach kultura mająca odpowiednik w tzw. kulturze łużyckiej. Różniła się ona nie tylko nowym stylem w ceramice, ale również zwyczajem całopalenia i składania prochów zmarłego do glinianego naczynia, które wraz z innymi naczyniami grzebano na cmentarzach.
We wczesnym średniowieczu rozwinęła się bogata kultura prapolska, a później wczesnopolska. W wyniku przemian uformował się nowy typ organizacji społecznej opartej na powiązaniach ekonomicznych osiadłych blisko siebie grup rodowych. Powstające w VI i VII w. grody stanowiły miejsce schronienia dla okolicznej ludności. Wraz z siecią grodów tworzyły one plemienne wspólnoty terytorialne. W procesie umacniania tworzącej się organizacji wczesnopaństwowej poważna rolę odegrały grody obronne powstające w VII - IX w. (Kaszowo - Milicz - X w.). Na przełomie X i XI w. grody tworzyły linię obronna na rzece Barycz. Gród w Sułowie (Suloz) datuje się na 1100 r. p.n.e.
Historia
Wczesne średniowiecze terytorium nad Baryczą zamieszkuje plemię Trzebowian. Lata 970 do 980 to przypuszczalny okres przyłączenia do państwa gnieźnieńskiego Mieszka I.
1000 * utworzenie metropolii gnieźnieńskiej i biskupstwa wrocławskiego.
1032 do 1039 * reakcja pogańska na terenie Śląska i zniszczenie grodu kasztelańskiego w Kaszowie.
1136 * bulla papieża Innocentego II dla arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, przyznająca jej, mimo przynależności terytorialnej do biskupstwa wrocławskiego, prawo do zbierania dziesięciny z terenu na północ od Baryczy.
1155 * bulla papieża Hadriana IV dla biskupstwa wrocławskiego, która wymieniała wszystkie pograniczne grody kasztelańskie należące do biskupstwa wrocławskiego, w tym pobliski Milicz.
1223 * po raz pierwszy wzmiankowany jest proboszcz kościoła grodowego p. w. św. Wojciecha w Miliczu - Prawota, będący później kanonikiem wrocławskim.
1294 * pokój między księciem wrocławsko-legnickim Henrykiem V Grubym a księciem głogowskim Henrykiem III Głogowczykiem przyznawał temu drugiemu tereny na północ od Wrocławia.
1312 * księstwo głogowskie zostaje podzielone między 5 synów Henryka III. Bolesław (zm. 1321) przejmuje wraz z bratem Konradem otrzymują księstwo oleśnicko-namysłowsko-kaliskie.
1321 do 1323 * wojna między Konradem I a koalicją książąt Śląskich: Bolesława III Rozrzutnego księcia legnickiego, Henryka VI księcia wrocławskiego i Władysława Łokietka zakończona wyodrębnieniem się księstwa oleśnickiego pod rządami Konrada.
1329 * książę oleśnicki Konrad I składa hołd lenny królowi czeskiemu Janowi Luksemburskiemu.
1351 * książę Konrad I zakupuje od braci Cunadusa i Wolfharda von Zulow Sułów za 13 grzywien srebra (około 2,7 kg).
1358 * Konrad I zakupił od biskupa wrocławskiego Przecława z Pogorzeli i kapituły wrocławskiej Milicz wraz z cała kasztelania.
1360 * pierwsza wzmianka o kościele w Sułowie (najprawdopodobniej ufundowany przez księcia).
1369 * Konrad I wykupuje połowę Mirosławic od Januszka.
1376 * wśród wymienionych przez dokument notarialny archiprezbiteriatu trzebnickiego kościołów parafialnych znajduje się kościół p.w. św. Wojciecha w pobliskim Słacznie, pod który podlegał kościół w Sułowie.
1390 * wojna księcia Konrada II z wojewoda wielkopolskim Bartoszem Wezenborgiem z Odolanowa pustoszy ponownie księstwo oleśnickie. Po raz pierwszy wspomniano o książęcym zamku myśliwskim w Sułowie, w którym rezydował książęcy starosta.
1410 * Konrad VII uczestniczy w bitwie grunwaldzkiej wraz z hufcami Śląskimi po stronie krzyżackiej i zostaje pojmany przez Josta z Zelec.
1411 * jedyny znany z okresu średniowiecza wójt Mykolay (Mikołaj) Lodeschke.
5/6 VI 1432 * najazd husytów pod wodza Prokopa Wielkiego na księstwo oleśnickie. W Sułowie spalony został kościół i zamek.
6 IX 1459 * król Czech Jerzy z Podiebrad? potwierdza książętom oleśnickim posiadane przez nich przywileje i specjalnie wymienione miejscowości.
22 II 1475 * Sułów wraz z Wąsoszem i Żmigrodem nazwany zostaje zamkiem i targiem.
5 VI 1475 * ważniejsze miasta księstwa oleśnickiego: Milicz, Oleśnica, Prusice, Sułów, Syców, Trzebnica, Wińsko, Wołów i Żmigród składają hołd lenny królowi Maciejowi Korwinowi. W imieniu swoim i mieszczan hołd złożyli Jan Strugała i Nicolaus (Mikołaj) Wagner.
24 XI 1480 * we Wrocławiu zostaje ścięty za rozboje na drogach zostaje ścięty Wawrzyniec Garwolski z Sułowa wraz z dwoma synami.
1488 * wyprawa rycerstwa i mieszczan wrocławskich pod wodza Jana Tarnki zdobywa zamek opanowany przez raubritterów(rozbójników) Koschmiedera.
21 IX 1492 * umiera ostatni Piast oleśnicki, Konrad X Biały. Księstwo zostaje bezpośrednio włączone do Królestwa Czech.
1494 * król Władysław Jagiellończyk przekazuje Wolne Państwo Stanowe Milicz Zygmuntowi Kurzbachowi również właścicielowi Wolnego Państwa Stanowego Żmigród. Wolni panowie stanowi, których na Śląsku było w tym momencie czterech zasiadali w kurii książęcej Sejmu Śląskiego, obok dziedzicznych książąt Śląskich i biskupa wrocławskiego będącego księciem nyskim,
Odbudowanie spalonego przez husytów kościoła w Sułowie przez barona Zygmunta Kurzbacha.
1500 * częściowe rozebranie zamku. Odtąd jest siedziba rodziny Steinów, którzy zamek opuścili w 1625.
12 VIII 1512 * Karol z Podiebradza, książę oleśnicko-ziębicki sprzedał swemu szwagrowi Zygmuntowi sprzedał okręgi wiński, wąsocki i ryczeński oraz dziedziczna siedzibę na zamku w Sułowie.
1521 * podział dóbr Kurzbachów na dominium milickie Jana (Sułów, Milicz, Cieszków, Krośnice) i żmigrodzkie Henryka (Żmigród i Prusice).
1525 * baron Jan Kurzbach pozwala przemawiać w kościołach całego dominium protestanckim predykantom.
1555 * Wilhelm Kurzbach wprowadza w milickim i żmigrodzkim państwie stanowym protestantyzm jako religie oficjalna zgodnie z postanowieniami pokoju augsburskiego.
1573 * proces pomiędzy Kurzbachami a kapituła katedralna o Słączno.
1578 * Kurzbachowie zakładają Grabówkę i Sulimierz.
1590 * umiera Henryk II, ostatni przedstawiciel milickich Kurzbach?. Dominium milickie dziedziczy Ewa Popelia Lobkowitz, zona Joachima III Maltzana, pana Wolnego Państwa Stanowego Sycowa, wraz z długiem sięgającym niemal 180 tysięcy talarów.
1595 * Joachim Maltzan zostaje zmuszony do oddania pod zastaw sułowskiego klucza ziemskiego (w sumie 11 miejscowości) burgrabiemu Ottonowi von Dohna za 71 tysięcy talarów reńskich (równowartość niemal 2 ton srebra), który decyduje się na zburzenie kościoła w Sułowie. Za jego rządów rozpoczynają się jarmarki zbożowe i rozwija się produkcja obuwia.
1597 * najstarsza księga parafii ewangelickiej prowadzonej przez Marcina Kittingera z Frankonii.
1599 * Otton von Dohna odbudowana świątynie oddaje do użytku i nadaje wezwanie świętego Krzyża po przeniesieniu siedziby parafii protestanckiej i pastora ze Słączna do Sułowa.
1610 * majątek przejmuje Konrad Fryderyk von Dohna, syn Ottona.
przed 1615 * sułowski klucz ziemski zostaje osobno wymieniony w katastrze podatników. Podatek szacunkowy wynosił 9500 talarów śląskich.
1618 * po raz pierwszy wzmiankowano o stawach w rejonie Rudy Sułowskiej.
1641 * na nowej wieży kościelnej kosztem mieszkańców i właścicieli zostaje zamontowany wielki i mały dzwon.
1643 * Szwedzi ściągają kontrybucję. W trakcie ściągania jej zabili jednego chłopa i poturbowali młynarzową.
16 XII 1644 * wojska cesarskie grabią kościół.
28 VII 1645 * bitwa na Szwedzkiej Górce podczas wojny trzydziestoletniej między Szwedami w liczbie około 150 a Austriakami liczącymi 1500 ludzi. W jej wyniku spłonęło 5 domów. Po bitwie ograbili mieszkańców i miejscowa plebanię.
po 1648 * Joachim IV Maltzan Wolny Pan Stanowy Milicza zakłada Gruszeczkę.
1652 * Konrad Fryderyk funduje w Sułowie szpital pomiędzy młynem a Baryczą.
19 XII 1652 * cesarz Ferdynand III edyktem w Ratyzbonie decyduje o zwrocie katolikom na Śląsku 656 kościołów przejętych przez protestantów.
1654 * umiera Konrad Fryderyk, ostatni przedstawiciel sułowskiej linii rodu. Majątek dziedziczy jego szwagier, baron Karol Mikołaj von Burghaus Sułowskie dominium zostaje podniesione do rangi Mniejszego Wolnego Państwa Stanowego. Mniejsze Wolne Państwa Stanowe były jedynie w nieznacznej mierze uprzywilejowane. Od innych majątków ziemskich odróżniała je pozycja bezpośrednich katastralnych podatników, konsekwentnie wykazywanych w rejestrach generalnej ogólnoślaskiej indykcji oraz podległość sadownicza Urzędowi Zwierzchniemu we Wrocławiu. W tym momencie na całym Śląsku było ich jeszcze 12 do 1740 roku powstało ich w sumie 25.
19 I 1654 * w Oleśnicy został stracony, ujęty w okolicach Łąk Melchior Hedloff, bandyta, rabuś i morderca 251 osób, głównie kupców i bogatych chłopów z okolic Wrocławia i Milicza.
3 III 1654 * cesarsko-biskupi komisarze: Oberstleutnant Churschwald i kanonik Mathias Johanes Stephetius oddają kosciół parafialny w Sułowie i filialny w Słacznie katolikom i podlegają proboszczowi parafii św. Michała Archanioła w Miliczu Andrzejowi Marquartowi. W Sułowie odprawiał mszę w każda trzecia niedziele miesiąca. W Sułowie wygłaszał kazania po niemiecku, a podczas mszy odpustowej w Słacznie po polsku.
9 VIII 1659 * proboszczowie Milicza (Marquart) i Cieszkowa (Adalbert Weiss) wnoszą skargę do biskupiego konsystorza. Wobec barona Mikołaja Konrada postawili następujące zarzuty:
+ każe pracować poddanym w niedzielę i święta
+ przywłaszcza daninę stołowa z Piotrkosic i Dunkowej
+ zmarłych we wsiach katolików grzebie w lasach
+ zaniedbuje kościoły, w których dachy przeciekają
+ pobiera taksy od chrztu
+ przywłaszcza podzwonne
+ nie daje dziesięciny
+ za powrót do kościoła katolickiego ukarał pięciodniowym aresztem i wydaleniem ze służby młode małżeństwo.
Oprócz tego skarżyli się na duchownych protestanckich, którzy po opuszczeniu swych kościołów sprawowali swa posługę w lasach na pograniczu z Polska.
24 do 25 IX 1666 * wizytacja sufragana Karola Neandera, po którym pozostała obszerna relacja z opisem kościoła: ...ecclesiola z drewna i gliny, w dobrym stanie, z gontowym dachem, ceglana posadzka i ołtarzem z rzeźba Ostatniej Wieczerzy. Zarządzany z Milicza... przez proboszcza Andrzeja Marquarta.
1667 * ustanowienie w Sułowie siedziby parafii katolickiej. Pierwszym proboszczem został Wawrzyniec Passon.
1680 * Mikołaj Konrad von Burghaus wraz z Ewa Maria von Novack rozpoczynają budowę pierwszego na Śląsku w pełni barokowego założenia pałacowego.
1681 * proboszcz Marcin Franciszek Błaszczyk składa zażalenie do archiprezbitera Polańskiego w Miliczu:
+ baron zaniedbał troskę o kościoły, plebanię, domy kościelnego i grabarza
+ grabarza wypędził z domu, który oddał pastuchom swoim na mieszkania
+ zabrania proboszczowi i nauczycielowi paść bydło i tuczyć ...szyszkami dębowymi...
1682 * pierwsza pieczęć Sułowa SIGILLUM PREFECTURAE SULAVIENSIS.
25 V 1683 * Charlotta Emilia, córka barona Mikołaja Konrada zostaje ochrzczona przez proboszcza Franciszka Błaszczyka w obrządku katolickim.
1691 * cesarz Leopold I Habsburg nadaje Mikołajowi Konradowi dziedziczny tytuł hrabiowski, utracony przez jego rodzinę w wieku XIII.
1694 * najstarsza znana pieczęć miejska Sułowa SIGILLUM CIVITATIS SULAVIENSIS (w polu czerwonym most srebrny o trzech łukach i pięciu blankach. Z prawej lew złoty wspięty w lewo, a z lewej drzewo). Przypuszcza się, ze kilkumiesięczna wizyta Mikołaja Konrada w Wiedniu zakończyła się przyznaniem miejscowości praw targowych. Znajdujący się w herbie złoty lew pochodzi w herbu Burghausów
Urzędnikami Urzędu Zwierzchniego we Wrocławiu w Sułowie są: sekretarz, zarządca, pisarz zbożowy, koniuszy, piwowar, leśnik, 3 strzelców, 4 stawowych, 2 lokai, stangret i forys.
Historia
1707 * król szwedzki Karol XII, pod Olszą sadzi dąb pośrodku sosnowego boru.
1731-1734 * kosciół parafialny zostaje rozebrany ze względu na zły stan techniczny i kosztem hrabiego Mikołaja Sylwiusza Józefa Burghausa zbudowano nowy, barokowy o konstrukcji szkieletowej na kamiennej podmurówce z czworoboczna, trzykondygnacyjna szkieletowo-ryglowa wieża.
1735 * podczas wizytacji zanotowano, ze proboszcz Andrzej Langer pobiera dziesięcinę w wysokości 96 florenów, jedna miarę jęczmienia i ziarna wg miary milickiej. Wolno mu było na łąkach dworskich wypasać krowę, przywozić drewno z lasu za sumę 10 florenów, łowić w stawach ryby za 8 florenów, a od chłopów otrzymywał grosz stołowy 7 florenów.
1741 * Sułów staje się częścią powiatu milicko-żmigrodzkiego.
1743 * Pokój wrocławski kończący I wojnę śląska. Restytucja parafii protestanckiej z inicjatywy Zofii Angeliki, zony Mikołaja Sylwiusza Józefa Burghausa.
1751 * wielki pozar trawi ewangelicki dom modlitwy, plebanię, sprzęt liturgiczny, księgi gminy oraz 60 domów.
1755 * Fryderyk II Wielki potwierdza prawa miejskie.
1765 do 1767 * z fundacji hrabiego Sylwiusza Mikołaja Burghausa i jego zony Zofii Kaletreuth zostaje wybudowany protestancki zbór w stylu barokowym o szkieletowej konstrukcji na planie oktagonalnym. Wokół cmentarz mieszkańców wyznania luterańskiego.
1774-1777 * niespotykanie długi okres między prezentacja patronowi kościoła a inwestytura na proboszcza Franciszka Kraula.
1775 * w niewielkiej odległości od pałacu powstaje park w stylu anglo-chińskim. Nacechowanie chińskością uzyskano dzięki topografii terenu i stawowi z trzema wyspami z pawilonami w stylu chińskim. Wraz z budowa parku przystąpiono do przebudowy rezydencji. 1786 * lokacja Baranowic.
1787 * Zgodnie ze spisem mieszka w Sułowie 653 mieszczan (w tym 85 majstrów różnych rzemiosł) mieszkających w 88 domach, a gmina zamkowa 521 mieszkańców zasiedlających 68 domów. Hrabia Sylwiusz Mikołaj posiadał 1 miasto, 14 wsi, 7 folwarków i 8497 ha ziemi plasując się na 80 miejscu wśród śląskich posiadaczy ziemskich. W mieście znajdował się ratusz i stacjonuje garnizon huzarów gen. leutnanta von Czettritza pod dowództwem majora von Elsnera w liczbie 5 oficerów, 11 podoficerów i 75 żołnierzy.
1796 * Sułów otrzymuje prawo urządzania 4 jarmarków rocznie.
1802 * rozebrano kapliczkę pod wezwaniem św. Wojciecha w Słacznie.
1806/7 * przybycie do miasta szwadronu zielonych huzarów doprowadza do zubożenia miasta.
1808 * postawiono w Słacznie nowy kościołek.
1815 * opis geograficzny Śląska wzmiankuje, iż w Sułowie znajdował się zamek, kosciół ewangelicki i szkoła oraz 88 domów z 648 mieszkańcami. Stacjonował tu szwadron huzarów regimentu Rudolfa nr 1.
VIII 1817 * umiera ostatni z sułowskiej linii Burghausów, Jan Sylwiusz. Dominium dziedziczy jego córka, Julia, zona barona Henryka von Troschke , współwłaściciela dóbr międzychodzkich (drugim właścicielem był pruski minister stanu Karl von Stein). Bezpośrednio po nich właścicielem zostaje ich zięć starosta królewski, hrabia Fryderyk von Schweinitz und Krain,
1820 * remont i zmiana wystroju wnętrza w kościele katolickim. Do odbudowanego kościoła w Słacznie przeniesiono do niego z kościoła parafialnego ołtarz poświęcony św. Józefowi, pod którego wezwaniem znalazło się miejsce kultu.
1825 * Miłosławie z dworem, folwarkiem i owczarnia za 25 000 talarów zakupuje starosta milicko-żmigrodzki Robert Sihler. Działalność rozpoczyna Bractwo Kurkowe.
12 III 1831 * w Sułowie w drodze do Drezna zatrzymuje się Juliusz Słowacki zwiedzając znajdujący się tutaj rezerwat jeleni. Wrocławianin Ferdynand Butzky, brat miejscowego pastora zapisał 6000 talarów na rozbudowę szpitala i 500 na całoroczna działalność.
II 1833 * w wieku 30 lat umiera na zapalenie płuc proboszcz Józef Ambross.
VI 1837 * kosztem 119 talarów na katolickim cmentarzu staje nowa dzwonnica.
1840 * działalność rozpoczął kierowany przez kapitana w stanie spoczynku, odznaczonego żelaznym Krzyżem, Fryderyka Wollenhaupta, Związek Przyjaciół Pszczół w Sułowie, zrzeszający 115 osób ze Śląska, Wielkopolski i Pomorza. Wydawano również własne czasopismo: Zietung fur den Verein der Bienenfreunde zu Sulau.
1842 * za 35 talarów sprzedane zostają stare organy z katolickiego kościoła.
1846 * spis podaje, ze w Sułowie znajdowały się 92 domy, 96 stajni, szop i stodół. Mieszkał w nim 709 mieszkańców (598 ewangelików, 107 katolików, 4 Żydów), w tym 4 piekarzy, piernikarz, 3 rzemieślników, 17 szewców, 14 tkaczy lnu. Mieszczanie posiadali 194 morgi pola, 30 koni i 62 sztuki bydła. Gminę zamkowa zamieszkiwało 779 mieszkańców, w tym 81 katolików, w 79 domach. Poza zamkiem były 2 folwarki, sołectwo, gminny dom ubogich, cegielnia, gorzelnia, browar, farbiarni, kosciół katolicki i szkoła. Między mostem na Baryczy a młynem był szpital utrzymywany przez właścicieli dominium. Inne wsie wchodzące w skład dominium reprezentowały się następująco:
+ Baranowice: 25 domów, 140 mieszkańców (24 katolików)
+ Brzezina Sułowska: folwark, 27 domów, 240 mieszkańców, (3 katolików), 10 krosien tkackich
+ Dunkowa: 45 domów, 380 mieszkańców, młyn, 10 krosien, szkoła
+ Grabówka: 27 domów, 240 mieszkańców (36 katolików), 10 krosien
+ Ruda Sułowska: 25 domów, 235 mieszkańców (2 katolików), młyn, folusz sukienniczy, szkoła
+ Łaki: 31 domów, 250 mieszkańców (10 katolików)
+ Mirosławice: posiadłość- Roberta von Sihler, dwór, folwark, owczarnia z 700 owcami, 22 domy, 226 mieszkańców (15 katolików), wiatrak, szkoła
+ Sulimierz: 33 domy, 240 mieszkańców (8 katolików), wiatrak, szkoła
+ Olsza: 27 domów 207 mieszkańców (93 katolików), 5 krosien, szkoła
+ Piotrkosice: folwark, owczarnia z 1400 owiec, 53 domy, 450 mieszkańców (15 katolików), 2 wiatraki, kuźnia, szkoła
+ Poradów: posiadłość- panów von Schwerin, 16 domów, 112 mieszkańców (3 katolików)
+ Słączno: folwark, owczarnia, 34 domy, 240 mieszkańców (6 katolików)
+ Węgrzynów: posiadłość- panów von Schwerin, folwark, 22 domy, 145 mieszkańców (9 katolików), wiatrak.
14/15 V 1846 * fara katolicka została okradziona przez niejakiego Kretschmanna, który zabrał 6 cynowych lichtarzy z ołtarza głównego, paschał, obrus, korporał, nakrycia wełniane i pacyfikał z relikwia św. Krzyża.
1861 * w Sułowie został założony przez proboszcza Roberta Jerwina Stowarzyszenie św. Michała, którego głównym celem było chrześcijańskie udoskonalenie i zbieranie kwartalnych składek przekazywanych papieżowi Piusowi IX.
VI 1864 * biskup wrocławski Foster wizytuje szkołę katolicka i kosciół w Sułowie.
1865 * duże szkody wyrządził szwadron ułanów carewicza Aleksandra Aleksandrowicza (przyszłego cara Aleksandra III). Wkrótce zastąpił go 5 Regiment Ułanów Pruskich.
1866 * represje wobec sułowskich katolików posadzonych o sprzyjanie Austrii.
1867 * poświęcono szkołę w Sułowie.
V 1872 * musiano na gwałt ratować kościółek w Słacznie i ratować go siedmioma ankrami.
12 VII 1875 * potężna burza z gradem wielkości kurzych jaj zerwała z kościoła głowicę wieży z chorągiewka, która uszkodziła dach. Rynny zostały tak podziurawione, ze woda wsiąkała w sufit kościoła. Na plebanii wybiło wszystkie szyby.
19 VIII 1875 * kolejna potężna burza nad Sułowem. Piorun uderzył w stodołę zamkową. Spłonęła całkowicie wraz z plonami ze żniw. Błyski i grzmoty trwały aż do 2 w nocy.
1877 * zamówiono w firmie Bracia Walter w Gutran nowe organy w cenie 2425 marek. Po raz pierwszy użyto ich po raz pierwszy podczas odpustu 29 VI. Zostały ubezpieczone od ognia na 3000 marek w Monachijskim Towarzystwie Ubezpieczeniowym.
1 VII 1881 * Sułów opuszcza na zawsze szwadron kawalerii.
1888 * wybudowano hotel Zum Kronprinz von Preuden (dzisiejszy dom Kultury).
1 X 1895 * uruchomienie Milicko-Żmigrodzkiej Kolejki Powiatowej (wąskotorówki). Stacja znajdowała się na południe od mostu na Baryczy.
XII 1897 * nowym proboszczem został Artur Schoefer. Po ponad roku został przeniesiony, co skwitowano w kronice parafii słowami Deo gratias (Bogu dzięki).
1900 * oddano do użytku budynek stacji.
1914-1918 * proboszcz Brysch w wyniku wojennych trudności aprowizacyjnych żył w takiej biedzie, ze niektórzy parafianie z litości dostarczali mu chleba, masła, słoniny.
X 1918 * żołnierze zdjęli dzwony z kościoła w Sułowie i zawieźli do Milicza. Zostały przetopione na działa, a za uzyskane pieniądze kupiono pożyczkę wojenną.
1920 * w wyniku postanowień wersalskich północna granica posiadłości Schweinitzów zaczęła stanowić granicę pomiędzy Niemcami a Polska. W zestawieniu zatytułowanym Wirtschaftlicher Ausfall durch Grenzziehung fur die Stadt Sulau podano, ze w stosunku do najprawdopodobniej 1912 roku zaludnienie spadło z 1186 osób do 1043 (spadek o 8 %). Podaż bydła, koni i świń na targach. Odpowiednio spadły ze 100-150 cieląt do 5 (spadek o 95-97 %), 30-50 koni i źrebaków do 2 (spadek o 85-96 %), 300-500 do 10-20 świń (spadek o 94-98 %). Dochody z rzemiosła spadły z 160000 RM do 79000 RM (spadek o 51 %). 2 młyny zatrudniały codziennie 25-40 osób, a po wojnie 1 przez 2-3dni w tygodniu 3-5 osób. W budownictwie pracowało 300 osób, a po wojnie 30-50. Wszyscy mieszkańcy mieli zatrudnieni. Po wojnie bez pracy pozostawało 71 osób (6,8 % mieszkańców), w tym 41 mężczyzn z rodzinami w liczbie 81 osób (8,2 % mieszkańców). Wciąż w mieście funkcjonowała komunikacja samochodowa i kolejowa, urząd rentowy Schweinitzów, urząd leśny, poczta, kasa pożyczkową, inspekcja celna, hotel Zum Kronprinz von Preu?en, apteka Adler, szkoły ewangelicka miejska, katolicka i rolnicza oraz Urząd Stanu Cywilnego. Działały Towarzystwa: Elektryczne, Strzeleckie Małokalibrowe, Weteranów, Cyklistów, Bractwo Kurkowe i Towarzystwo Sportowe oraz Stahlhelm Ortgruppe Sulau. Rzemieślnicy zrzeszali się w cechach piekarzy, rzeźników, kowali-stelmachów i szewców.
11 IX 1920 * złodzieje włamali się na plebanię w Sułowie. Podejrzenia padają na funkcjonariuszy Grenzschutzu.
16 VII 1921 * włamanie do fary. Złodzieje zabrali ze sobą pozłacany kielich mosiężny, puszkę na komunikanty i kilka pamiątkowych monet.
1925-1931 * proboszcz Max Tamm oddający się gorliwie wychowaniu młodzieży, urządzał lekcje religii w Piotrkosicach i okolicznych wsiach dokąd mógł dostać się jedynie rowerem, co kosztowało go zapaleniem płuc. Założył bibliotekę katolicka. Na plebanii zainstalował własnym kosztem wodociągi i łazienkę. W 1928 odnowił parkany wokół plebanii i przeprowadził gruntowny remont kościoła ukończony w XI 1930 r.
7 IV 1937 * ze względu na małą ilość dzieci zamknięto szkołę katolicką w Sułowie.
1939 * liczba mieszkańców osiąga 1166 osób.
12 IX 1939 * koło Olszy wylądował strącony Messerschmidt.
< *>na wschód od Gruszeczki zbudowano podob? obozu koncentracyjnego Gross Rosen, a w Łąkach ich filia.
1944 * po upadku powstania warszawskiego do obozu pracy w majątku Schweinitzów skierowano kobiety uczestniczące w walkach. Mężczyzn z obozu pracujących w cegielni skierowano do kopania okopów w okolicznych lasach, które miały stanowić zewnętrzny pas obrony Festung Breslau.
22/23 I 1945 * Sułów wyzwala Armia Czerwona.
II-IV 1945 * 2 Armia Wojska Polskiego przegrupowuje się, aby nie dopuścić do ewentualnej próby przedarcia się niemieckich sił z oblężonego Festung Breslau w kierunku północnym. 7. Dywizja gen. M. Prus-Więcichowskiego rozlokowała się w rejonie Olsza ,Sułów ,Ujeździec Wielki, zaś 9. Dywizja gen. A. Łaski w rejonie Słączno ,Sułów ,Gruszeczka ,Pracze.
ZIEMIA SUŁOWSKA
Ziemia sułowska, bogata w pastwiska, lasy i urodzajne gleby od tysięcy lat zasiedlona była przez człowieka, którego ślady w postaci cmentarzyska, narzędzi, garnków i broni, odkrywają archeolodzy. Wykopaliska bogate w siekiery, ozdoby, noże, czy kotły z brązu mówią nie tylko o ciągnących tędy karawanach kupieckich, lecz i o drużynach obcych wojowników, przeciw którym już w V w. n.e. wzniesiona cały system obrony wzdłuż Baryczy – w Praczach, Sułowie, Niezgodzie, Osieku, Żmigródku czy Korzeńsku.
Prowadzący tu badania w pierwszych dziesiątkach lat naszego wieku niemiecki historyk Józef Gottschalk, na podstawie naczyń ceramicznych oraz kamiennych ostrzy znalezionych na terenie miejscowości: Gruszeczka, Świętoszyn, Dunkowo, Korminek, Sulimirze, Łąki, Piotrkowice, Postolin i Sułów początki osadnictwa nad Baryczą datuje na neolit. Tenże historyk osadnictwo na Obecnej Ziemi Sułowskiej w okresie wczesno historycznym nazwał wyraźnie okresem słowiańskim.
W Sułowie, nad rzeką Młynówką jak stwierdza J. Gottschalk, znaleziono kamienną formę do odlewów grotów i strzał. Gliniane naczynia zawierające około 700 płaskich pierścienie z brązu, które mogły służyć jako środek płatniczy, potwierdzają, że tędy prowadził trakt z południa na północ i w odwrotnym kierunku(szlak bursztynowy i solny).
Ciągłość osadnictwa na Baryczą, jak dowiodły powojenne badania trwała nad Baryczą przez wszystkie epoki aż do okresu wczesnohistorycznego (V w. – XII w. n.e.), w których wyodrębniły się plemiona Polskie.
Książę Konrad I po śmierci Bolka w 1320r. stał się samodzielnym władcą, w 1351r. zakupił od kapituły wrocławskiej Sułów. Siedem lat później nabył kasztelanie milicką wraz z 24 wsiami. Po wygaśnięciu linii książąt oleśnickich (ostatni książę Konrad Biały Młodszy – Konrad VIII – umarł bezdzietnie w 1492r.), księstwo przeszło w bezpośrednie władanie króla czeskiego Władysława II Jagiellończyka, który z kolei sprzedał kasztelanię milicką magnatowi Zygmuntowi Kurzbachowi ożenionemu z Córką Henryka XI Legnickiego.
W 1521r. Kurzbacha podzielili się ojcowizną. Jeden otrzymał Żmigród i Prusice, drugi Milicz i Sułów. Z dawnej kasztelanii milickiej postały dwa baronaty: żmigrodzki i miliczki.
Od 1628r. baronat milicki stał się własnością Maltzanów, a w 1630r. ziemia sułowska na drodze związków małżeńskich przechodzi w posiadanie Burghasów, następnie od 1817r. – Troszków, a od połowy XIX w. do Schweinitzów, którzy mieszkanli tu do 1945r.
W 1526r. Śląsk wraz z ziemią milicka przeszedł pod rządy austriackiej monarchii Habsburgów na przeszło 200 lat. W 1741r. król pruski Fryderyk II zabrała Austrii Śląsk wraz z nadbaryckimi baronatami, z których utworzył powiat milicko - żmigrodzki.
Rozpoczął się okres germanizacji, szczególnie bezwzględnej w okresie rządów kanclerza Otto Bismarcka. Mimo to ślady polskości i nieliczne wysepki autochtonów na ziemi sułowskiej przetrwały do naszych czasów ( w Łąkach, Sułowie, Wilkowie, Baranowiczach, Słącznie). Świadczą o polskości tej ziemi również nagrobki cmentarne z nazwiskami: Jan Ohla, Marcin Hupa, Franciszek Kapała, Leon Kripka, Stanisław Sworowski, Władysława Marciniak, Marta Nawrot, Alojzy Busz, Antoni Lenard oraz słowiańskie nazwy miejscowości – Grabówka, Olsza, Karminek, Wilkowo, Niezgoda, Brzeziny, Sulejewo, Miłosławice, Pracze, Baranowice, Gruszeczka, Piotrkowice, Sulimirze.
Jeszcze w połowie XVIII w. kościół w Sułowie miał polskiego pastora Bienisz (trudno dziś ustalić imię), co świadczy o potrzebie głoszenia kazań w języku polskim. Kościół rzymskokatolicki reprezentowali tu również księża – Polacy. W latach 1686 – 1698 proboszcze w Miliczu był ksiądz Baltazar – Alojzy Polański, w latach 1744 – 1771 proboszczem w Sułowie był Karol Skruński.
Po I wojnie światowej Wielkopolanie prowadzili w powiecie milickim akcję propagandową wśród miejscowej ludności, głosząc iż granica z Niemcami będzie biegła wzdłuż rzeki Barycz. Zachętą było przekazanie Polsce Kilkudziesięciu wsi z powiatów: sycowskiego, namysłowskiego i górowskiego wymienionych w memoriałach do komisji alianckiej. Zaczęły się mnożyć wypadki sprzedaży przez Niemców swoich warsztatów Polakom. M.in. w Sułowie czterech polskich rzemieślników – 2 kowali, 1 stolarz i 1 kołodziej – kupiło warsztaty od Niemców. Ruch polityczny ludności polskiej na pograniczu dolnośląsko – wielkopolskim wzbudził w nacjonalistycznych kołach niemieckich niepokój. Obawiano się zbrojnego postania. Przenikanie patroli powstańców na terenie Dolnego Śląska i utarczki zbrojnej z oddziałami Grenzschutzum i Selbstschutzu zdawały się być potwierdzeniem tych obaw. Niemiecka propaganda rewionistyczna w dalszym ciągu żądała rewizji granic i podkreślała możliwość zagrożenia ze strony Polaków.
Region milicki zamieszkiwały rozrzucone grupy Polaków, przeważnie małorolnych chłopów, uzależnionych od niemieckiego ziemiaństwa, a w miasteczkach – rzemieślników i robotników. Nie był tu prawie polskiej inteligencji. Nie docierała tutaj działalność oddziału Związku Polaków w Niemczech ani innych polskich towarzystw, jednak poczucie przynależności do Polski przechodziło z pokolenia na pokolenie. Dojście Hitlera do władzy pogorszyło sytuację ludności polskiej, mimo to wysepki polskie w regionie milickim przetrwały do czasów wyzwolenia w 1945r. , kiedy to zarejestrowano ponad 360 autochtonów.
HERB SUŁOWA
Przedstawia srebrny most o trzech łukach na czerwonym tle. Z lewej strony widnieje drzewo, po jego prawej stronie widać stojącego na tylnych łapach lwa zwróconego w stronę drzewa. Lew widniał też w herbie Burghausów, od 1692 roku właścicieli Sułowa. Najstarsza znana pieczęć tej miejscowości pochodzi z 1694 roku.
SUŁÓW
Osada o zabudowie miejskiej, położona 115 m n.p.m., na pograniczu Wysoczyzny Leszczyńskiej. Znajduje się w środkowej części biegu Baryczy, 9 km na zachód od Milicza. Przebiega tu umowna granica pomiędzy kotliną Żmigrodzką a Kotliną Milicką. Krzyżują się tu drogi do Milicza, Rawicza, Żmigrodu i Trzebnicy. Sułów po raz pierwszy został wymieniony w dokumencie z 7 grudnia 1351 roku.(przypis: Milicz, Cieszków, Krośnice i okolice Roman Jaśkiewicz) Połączenia komunikacyjne stanowią autobusy PKS, które łączą Sułów z Miliczem, Żmigrodem, Lubinem, Wołowem, Trzebnicą, Wrocławiem, Krotoszynem i Rawiczem. Kotlinowy układ doliny Baryczy posiada swoisty mikroklimat, otaczające bowiem kotlinę Wzgórza Krośnickie i Góry Sułowsko – Krotoszyńskie, stanowią barierę klimatyczną. Nazwa słowiańska Sułowa brzmiała „Żuława”. W dokumencie z 1351r. (bulla papieska) wymienia się ja jako Sułów. Legenda głosi, że nazwa Sułów pochodzi od szlaku solnego wiodącego z północy przez Wielkopolskę – Sułów do Wrocławia. Być może, że osada wzięła swe imię od dzierżawcy Sulisłowa. W 1432r. Sułów, podobnie jak wiele innych miast Dolnego Śląska, zniszczone zostały przez husytów. Ponowny rozkwit i rozwój Sułów zawdzięczał główne rzemiosłu oraz pracy tkaczy, stolarzy i szewców. Na rynku sułowskim odbywały się targi rogacizną, wyrobami rzemieślniczymi, które znane były w okolicy.
Wojna 30-letnia spowodowała kolejne zniszczenia w osadzie. Na drodze do Miłosławic - -500 m od Sułowa w 1645r. doszło do starć Austriaków ze Szwedami, którzy popierali ewangelistów. W bitwie brało udział około 1500 żołnierzy cesarskich. Na pamiątkę owej bitwy pagórki te noszą nazwę „bitewnych” lub „Górki Szwedzkiej” (leży tam pamiątkowy kamień i krzyż otoczony sędziwymi sosnami).
Już w 1595r. Sułów był siedzibą baronatu i posiadał burmistrza. Od 1599r. nazywany był oppidum (miastem), a w roku 1694 otrzymał pełne prawa miejskie, które w 1755r. potwierdził król pruski Fryderyk II. Używano w tych czasach pieczęci z herbem i napisem: Civitatis Sulaviensis Sigilium 1694. Rozwój miasta zahamowany został jednak przemarszami wojsk napoleońskich, rekwizycjami, epidemiami. W drugiej połowie XIX w. miasteczko nawiedziły katastrofalne powodzie i pożary, co również nie przyczyniało się do jego rozkwitu. Po I wojnie światowej Sułów, pozbawiony przemysłu, liczył zaledwie około 1,5 tys. Mieszkańców.
W okresie II wojny światowej na terenie gminy Sułów istniały filie obozów koncentracyjnych oraz obozów pracy przymusowej. W Gruszecce od 1943r. znajdował się podobóz obozu koncentracyjnego w Rogoźnicy, w którym w 20 barakach z dykty przebywały Żydówki wykonujące prace fortyfikacyjne w lasach sułowskich. W Łąkach mieściła się filia podobozu sułowskiego, w którym od 1944r. przebywali powstańcy warszawscy pracując przy budowie fortyfikacji nad Baryczą. Linia obrony nosiła kryptonim „Bertholde”. W samym Sułowie mieściły się dwa obozy. Jeden w cegielni dla mężczyzn, drugi dla kobiet w stodole majątku rolnego Schweinitzów. Przebywali w nich Czesi, Niemcy, Polacy, Włosi oraz jeńcy z Armii Krajowej po upadku Powstania Warszawskiego – łącznie przybywało tu kilkaset osób. Mężczyźni pracowali w cegielni oraz przy budowie okopów w lasach; kobiety w majątku rolnym Schweinitzów.
Po wyzwoleniu Sułowa 22.01.1945r. przez Armię Czerwoną osada liczyła zaledwie kilkudziesięciu mieszkańców – autochtonów (8 rodzin) oraz Polaków z Poznańskiego i z Warszawy wywiezionych tu na przymusowe roboty. Niemcy zostali ewakuowani przez władze niemieckie, również sami uciekli przed frontem. W 1944r. nawet ksiądz katolicki ze Sułowa został powołany do służby wojskowej. Świadczy o tym jego ostatni zapis w kronice kościelnej. W okolicznych wsiach u bauerów pracowali byli powstańcy Wielkopolscy. Do nich należeli: Jan Łęcki, Stanisław Wojciechowski w Sulimierzu, Maria Wybieralska w Niezgodzie, Ignacy Kauch w Piotrkosicach. Po wojnie zostali oni odznaczeni Wielkopolskim Krzyżem Powstańczym.
Do końca 1949r. ziemia sułowska zaludniła się osadnikami przybyłymi z powiatu rawickiego i krotoszyńskiego. Z powiatu Gródek Jagielloński woj. Iwowskie wraz z ks. Franciszkiem Bosakiem, nauczycielem Janem Demskim oraz sołtysem Janem Walniczkiem przyjechała tu i osiedliła się cała parafia. W początkowym okresie ujawnił się, często w sposób jaskrawy, problem typu kulturowego osadników z Poznańskiego i repatriantów ze wschodu. Konieczność współżycia w nowym środowisku z czasem integrowała jednak społeczeństwo sułowskie. Płaszczyzna wspólnych celów, jak uruchomienie szkoły, kościoła, sklepów, cmentarza, drogi, pomoc sąsiedzka w pracach polowych, uroczystości rodzinne, państwowe oraz rozkwit życia politycznego i społecznego zbliżały ludzi do siebie. Proces zacierania różnic przecierała szkoła, praca zawodowa, małżeństwa. Generacja 40-latków, wychowana i wykształcona na „nowych” ziemiach, uważa się już za społeczność śląską. Córka osadnika z Poznańskiego oświadczyła: „Moja mama jest Poznanianką a ja jestem Dolnoślązaczką”. Dzieło odbudowy środowiska wiązało ludzi z tą ziemią. Znalazło to odbicie w zainteresowaniu historią regionalną i uczciwym przywiązaniem do regionu. Wyrazem tego było zainteresowanie przez Ognisko Dolnośląskiego Towarzystwa Oświatowego (DTO) zespołów artystycznych krzewiących polską sztukę, muzykę, piosenki i tańce śląskie. Zespołem w Sułowie kierował Tadeusz Suchorowski.
OŚWIATA I KULTURA
W lipcu 1945r. nauczyciel Jan Demski rozpoczął zapisy do 7-klasowej szkoły podstawowej w Sułowie. Pierwszym kierownikiem szkoły był Tadeusz Suchorowski. We wrześniu rozpoczęło naukę 57 uczniów w wieku 7-23 lat pod kierunkiem 6 nauczycieli.
W 1946r. na terenie gminy działało 7 szkół podstawowych: trzy 7-klasowe w Sułowie, Olszy i Dunkowej oraz cztery 4-klasowe w Baranowicach, Rudzie Sułowskiej, Praczach i Niezgodzie. W 1962r. otwarto szkołę 1000-lecia w Sułowie, do której uczęszczało 436 uczniów i uczyło 14 nauczycieli. W 1975r. utworzono zbiorczą szkołę gminną w Sułowie. W latach 1952-60 działały dwie szkoły przysposobienia rolniczego w Sułowie i Olszy, w których młodzież zdobywała kwalifikacje rolnicze.
W 1944r. otwarto bibliotekę w Sułowie liczącą 137 tomów – książek darowanych przez społeczeństwo. W 1975r. biblioteka ta liczyła już 10 tys. tomów obsługując 4 punkty biblioteczne w Gruszeczce, Łąkach, Olszy, Baranowicach oraz posiadała swą filię w Dunkowej z 3 tys. tomów.
Życie kulturalne młodzieży sułowskiej skupia się z szkole zbiorczej w Sułowie, w Gminnym Ośrodku Kultury oraz Klubach Rolnika. W świetlicach wiejskich prowadza działalność Koła Gospodyń Wiejskich, w Sułowie Ludowy Zespół Sportowy krzewi kulturę fizyczną. W latach 1946-56 w Sułowie działał zespół muzyczny, taneczny i chóralny pod kierunkiem Tadeusza Suchorowskiego. Sułów posiadał wtedy gminną świetlicę wzorcową. Trzon orkiestry stanowili Bronisław Rokoszewski grający na puzonie, Stanisław i Tadeusz Suchorowski – skrzypce, Leon Osenkowski – akordeon, Jan Demski – perkusja. Sułowski zespół pieśni i tańca „Zorza” brał udział w ogólnopolskich dożynkach w Poznaniu w 1951r. oraz w Lublinie w 1954r. reprezentując godnie wieś dolnośląską. Zespół artystyczny w Sułowie pod egidą Dolnośląskiego Towarzystwa Oświatowego w latach 1956-57 uczestniczył w dożynkach ogólnokrajowych, występował tez poza granicami powiatu i województwa popularyzując pieśni i tańce śląskie. Ta forma działalności kulturalnej miała za zadanie integrowanie mieszkańców i budzenie przywiązania do swego regionu. W 1962r. zorganizowano w domu kultury wystawę plastyków – amatorów (W. Gągało i Br. Rokaszewskigo). Dorobkiem LZS jest boisko sportowe oraz sekcje: piłki nożnej, zapaśnicza, szachowa, ping-pongowa. Świetlica PGR w Słącznie i Rudzie Sułowskiej wyposażone są w sprzęt audiowizualny i zatrudniają instruktora kulturowo-oświatowego.
W 1975r. utworzono tu Gminny Ośrodek Kultury (GOK) dysponujący jednak zbyt szczupłym budżetem oraz 1-osobową kadrą. Przy takim potencjale kadrowym trudno prowadzić działalność kulturalną wśród kilku tysięcy mieszkańców gminy.
TURYSTYKA
Ziemia Sułowska posiada wiele walorów, które sprzyjają rozwojowi turystyki. Można tu spotkać rzadko spotykane gatunki roślin, takie jak szalie pontyjskie oraz rododendrony.
W lasach można spotkać kompleksy modrzewi. W parku sułowskim rosną drzewa południowe – tulipanowce, cypryśniki, a także sosna kanadyjska i magnolie. W lasach żyje wiele gatunków zwierząt. Z rzadkich ssaków żyją tu: ziąbetek karliczek, nornik północny, darniówka, badylarka. W latach 1970-75 Sułów stał się wsią letniskową. Rozpoczął się okres masowej turystyki nad stawy i lasy sułowskie. W tym okresie w Sułowie nad Baryczą zapoczątkowano budowę ośrodka wypoczynku niedzielnego z udziałem wrocławskich potentatów przemysłowych. Wśród lasów i stawów wyznaczono szlaki turystyczne, ustawiono ławki, zadaszenia, parkingi śródleśne i przydrożne, oznaczono rezerwaty przyrody.
ZABYTKI
Na ziemi Sułowskiej zachowało się wiele zabytków dawnej kultury.
Obecnie w Sułowie są dwa kościoły, w których swe posługi dla ludności świadczą księża salezjanie. Jeden, na południe od parku, barokowy kościół parafialny, pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła, wzniesiony został w latach 1931-34 na planie krzyża z poligonalnymi ramionami. Jest jednonawowa o konstrukcji ryglowej z przylegającą wieżą.
Wokół niego znajduje się stary cmentarz przykościelny z pomnikami nagrobnymi. Rosną tu trzy potężne dęby szypułkowe, ich wiek oszacowano na 400 lat. W dziupli jednego z nich zaraz po II wojnie światowej umieszczono figurkę NMP. Jak wskazuje pismo z 1953r. dęby te uznane były za pomniki przyrody jeszcze przed wojną.
Kościół odnowiony był w 1972 r. przy czym wymieniono pokrycie dachu oraz dzwonnicy.
Kościół zbudowano z muru pruskiego na kamiennej podmurówce. Wnętrze kryte jest stropem i oświetlone oknami, drzwi wejściowe mają zamek kowalski. Ołtarz główny w stylu rokoko z rzeźbą ukrzyżowanego Chrystusa i postaciami aniołów oraz obrazem Św. Piotra i Pawła datowany jest na 1820.
Drugi, pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej (poewangelicji) zbudowany został w latach 1765-67. Jest to świątynia barokowa o ścianach ryglowych i ośmiobocznej konstrukcji, nakryta łamanym dachem. Wznosi się przy skrzyżowaniu Ogrodowej, Dąbrowskiego i Parkowej. Przylegająca do niego zakrystia pochodzi z 1846 roku. Nieco dalej z boku, kilka metrów od świątyni, w 1821 r. wzniesiono obok dzwonnicę. Do dnia dzisiejszego przechowywane są tu stare księgi parafialne z 1600 roku zawierające narodziny, udzielane śluby oraz zgony w parafii. W 1965 r. został przeprowadzony gruntowny remont, a w 1975-80 w miejsce dzwonnicy zbudowano dom żałobny, zrobiono chodnik wokół kościoła oraz oczyszczono cmentarz. Kościół posiada ołtarz główny rokokowy z obrazem Matki Boskiej Częstochowskie. Ambona pierwotnie znajdowała się przy ołtarzu, następnie przeniesiona została na emporę, a w 1975 r. zlikwidowana. W 1982 r. w miejsce zniszczonych w czasie wojny, wstawiono nowe organy. Do kościoła prowadzą trzy wejścia od zachodu, południa i północy. Obok kościoła znajdują się jeszcze pozostałości starego cmentarza.
Pałac wzniesiono między dziedzińcem a parkiem w 1680 roku, przebudowano w XVIII.
Dziś jest zabytkiem o rzadko spotykanej harmonii. Zbudowany został na planie prostokąta, a jego wnętrze jak i zewnętrza część noszą wystrój wczesnego baroku. Ozdobą od frontu są szerokie schody wiodące do pałacowego portalu. Sale posiadają ozdobne sufity z fasetami i neoklasyczną dekoracją stiukową. W środku sali podziwiać można rozety, motywy pasterskie oraz dekorację meandrową. Na piętrze znajduje się wielka sala balowa o dwóch kondygnacjach, kryta sufitem z fasetami, z dużymi oknami we wnękach uszeregowanych w dwóch poziomach. Na piętrze zachował się rokokowy piec kaflowy. Od strony północno-zachodniej przylega do pałacu park urządzony w stylu angielskim z widokową polaną, stawami, mostkiem i grotą.
Po II wojnie pałac pełnił funkcję ośrodka kolonijnego dla dzieci. W latach 70-tych został odnowiony, natomiast dolną cześć dachu przebudowano na piętro.
Ostatnim właścicielem obiektu był hrabia Fryderyk Schweinitz- Krain, dziedzic majoratu sułowskiego. Zmarł 18 kwietnia 1952 roku w Adelebsen koło Northeim.
Po drugiej stronie drogi znajduje się stary spichlerz z 1820 roku, pokryty czterospadowym dachem mansardowym o konstrukcji szachulcowej. Być może służył jako budynek gospodarczy pałacu. Rynek Sułowski o owalnym kształcie z ulicami w czterech kierunkach jest typowym rynkiem średniowiecza. W obrębie małego rynku znajduje się budynek z podcieniami, w którym 12.03.1831 roku, podczas podróży do Wrocławia odpoczywał Juliusz Słowacki. Dowiadujemy się o tym z listu do matki, w którym pisze że zwiedził piękny zwierzyniec jeleni w okolicach Sułowa.
Na rynku znajduje się jeszcze pomnik wdzięczności i Dom Kultury z biblioteką.
Nieco obok, patrząc na skrzyżowanie ul. Żmigrodzkiej i Kolejowej, widzimy budynek z wieżyczką, na którym znajduje się tablica upamiętniająca 200-setną rocznicę nadania praw miejskich. Kiedy był siedzibą władz gminnych.
Jadąc w kierunku Milicza, przy drodze na wzgórzu znajduje się miejsce zwane „Szwedzką Górką”. 28 lipca 1645r. doszło tu do jednej z bitew wojny 30-letniej. Starcie pomiędzy oddziałem austriackim a wojskami szwedzkimi, wspierającymi protestantów zakończyło się klęską Szwedów i śmiercią ich generała. Zgięło wówczas 151 żołnierzy. Pochowano ich na wzgórzu pod wielkim głazem, który ustawiono na pamiątkę tego wydarzenia. Obok kamienia stoi duży metalowy krzyż. Wokół głazu rosną cztery sędziwe sosny. Były one nazywane „kalekimi” ze względu na nienaturalny wygląd powykręcanych pni i konarów. Dane odnośnie wieku sosen są rozbieżne. Przed wojną Niemcy oszacowali go na 250-300 lat, natomiast współczesne źródła podają, że wynosi 120 lat. Po drugiej stronie drogi, wzdłuż sosnowego lasu stoi mniejszy drewniany krzyż z datą 1645r. Jest to miejsce pochowku szwedzkiego generała. Opisane miejsce otoczone jest ochroną jako pomnik przyrody, a opiekę nad nim sprawuje Towarzystwo Przyjaciół Sułowa.